Ook in Israël meer kanker rond gsm-mast

Slapeloosheid, misselijkheid, hoofdpijn. Het is slechts een greep uit de klachten waar sommige mensen die dicht bij gsm-masten wonen last van hebben. Daarmee lijkt de kous echter niet af. Inmiddels twee onderzoeken wijzen in de richting van een drie tot vier keer hoger kankerrisico in de buurt van de masten.

Vijf Duitse huisartsen uit het Beierse dorpje Naila publiceerden vorige maand de resultaten van hun tien jaar durend onderzoek naar een mogelijk verband tussen gsm-zendmasten en kanker (een week geleden werd hierover bericht in dit katern). Ze vonden in de tweede periode van vijf jaar een drie keer hoger risico op kanker bij de inwoners die binnen een straal van 400 meter van de masten woonden vergeleken bij mensen die op een afstand van 400 tot 1000 meter woonden. Ook kregen de mensen in het binnengebied gemiddeld acht jaar eerder kanker dan in het buitengebied.

Twee Israëlische artsen, Ronni Wolf en Danny Wolf, hebben in onderzoek in de kustplaats Netanya nu ook een verhoogd risico gevonden bij mensen die in de buurt van een zendmast wonen. Ze publiceerden de uitkomsten in The International Journal of Cancer Prevention.

Onderwerp van de studie vormden 622 inwoners van de plaats Netanya die binnen een straal van 350 meter van een zendmast wonen (groep A) en ruim 1200 inwoners die verder weg wonen (groep B).

Het onderzoek start een jaar nadat de mast is geplaatst. In dat jaar registreren de onderzoekers acht kankergevallen in groep A en twee in groep B. In het derde jaar na plaatsing van de mast doen zich opnieuw acht kankergevallen voor in groep A en twee in groep B, zo melden de onderzoekers in een naschrift. Het verschil in kankerincidentie tussen beide groepen is immens, omdat groep B twee keer zo groot is als groep A. Vergeleken met het risico op kanker in de algemene bevolking ligt de kans op kanker bij de inwoners die dicht bij de mast wonen 4,15 keer hoger.

Het gaat in groep A om drie gevallen van borstkanker, eierstokkanker, longkanker, de ziekte van Hodgkin, botkanker en nierkanker. Opvallend in het Israëlische onderzoek is dat zeven van de acht kankerpatiënten vrouw zijn.

Vertroebeling

De onderzoekers erkennen dat de resultaten van een epidemiologische studie zoals zij hebben uitgevoerd, vertroebeld kunnen worden door invloeden van buitenaf. Zij wijzen er echter op dat er in de buurt van de leefgebieden van de bewoners geen sprake is van veel verkeer, industrie of luchtvervuiling. Ook is er geen sprake van een bijzondere genetische afwijking bij de inwoners die dicht bij de mast wonen. De sociale omstandigheden van groep A en groep B zijn vergelijkbaar.

Dr. Ronni Wolf stelt dat als de kankergevallen inderdaad worden veroorzaakt door het elektromagnetische veld van de zendmast -„en we geloven sterk dat dit het geval is”- de straling een aanzienlijk tumorbevorderend effect moet hebben. Kanker is een proces van vele jaren. Dat zou er volgens de onderzoekers op kunnen wijzen dat de straling mogelijk een groeibevorderende invloed heeft op beginnende of sluimerende tumoren. <regel> De onderzoekers deden ook onderzoek in de woningen van de kankerpatiënten en vonden veldsterktes variërend van 1,06 tot 1,37 volt per meter. Zij wijzen erop dat deze veldsterktes zwak zijn en ver liggen beneden de toegestane maxima, die zijn gebaseerd op de uitkomsten van studies naar de warmteontwikkeling in weefsels.

Het is volgens Wolf absoluut te vroeg om conclusies uit het onderzoek te trekken voordat ze zijn herhaald en bevestigd in andere studies. „Vooral gezien de grote hoeveelheid onderzoeken naar elektromagnetische velden en mobiele telefonie die geen nadelige effecten laten zien op het erfelijk materiaal of waarbij geen sprake is van het ontstaan van kanker. De resultaten van ons onderzoek zien wij echter wel als alarmerend. Ze bevestigen de noodzaak van verder onderzoek”, aldus Wolf.

Verrast

Dr. Eric van Rongen, secretaris van de commissie elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad, is verrast door de Israëlische studie. „We kennen het onderzoek nog niet. Dat komt omdat het is gepubliceerd in een relatief nieuw medisch tijdschrift dat nog niet is opgenomen in de database waar wij gebruik van maken. Als commissie zullen we er zeker zorgvuldig naar kijken.”

Prof. dr. J. W. Coebergh, kankerepidemioloog en werkzaam bij de Erasmus Universiteit Rotterdam, heeft de indruk dat er door de onderzoekers in zowel Duitsland als Israël zorgvuldig is gewerkt en dat hun waarnemingen kloppen.

Bij de interpretatie van de uitkomsten is Coebergh echter heel behoedzaam. „Het behoort tot de moeilijkste onderdelen van ons vak om studies als deze te beoordelen. Er is een effect waargenomen. Daarom zeg ik niet: Dit is onzin. Toch is er volgens mij slechts een kleine kans dat er echt iets aan de hand is. De interpretatie van die waarneming kan namelijk heel selectief zijn omdat aan beide studies een bepaalde basisverontrusting ten grondslag ligt.”

Coebergh geeft een voorbeeld. „Uit de Duitse studie komt naar voren dat bij vrouwen die dicht bij de mast wonen geen darmkanker is gevonden, terwijl vier gevallen verwacht werden. Ik wil niet flauw doen, maar je kunt beweren dat de masten vrouwen dus lijken te beschermen tegen darmkanker.”

De gsm-straling zou volgens de onderzoekers de progressie van kanker bevorderen. Coebergh: „Je kunt niet zeggen dat dit niet zo is, maar harde bewijzen zijn er niet. Het zijn veronderstellingen. Bewijzen uit proefdieronderzoek ontbreken.”

De Rotterdamse kankerepidemioloog wijst op het feit dat zich in het Duitse plaatsje Naila vijf kankergevallen voordoen in het jaar 2000 bij inwoners in het gebied dicht bij de masten. In de jaren erna zakt dit naar twee kankergevallen per jaar. „De trend zet dus niet door. Het is niet onmogelijk dat je toch met een variatie in de toevalssfeer te maken hebt. Als je door de jaren heen verschil blijft zien, wordt het resultaat er uiteraard harder door.”

Vindt hij de uitkomsten van beide studies aanleiding voor verder onderzoek of moeten iedereen overgaan tot de orde van de dag? Het wordt een poosje stil aan de andere kant van de lijn. Dan zegt Coebergh: „Ik ben niet geneigd om te zeggen: We gaan over tot de orde van de dag. We moeten oplettend blijven. Verdere studies zijn nodig om inzicht te krijgen in een eventueel verband. Op puur wetenschappelijke gronden echter aarzel ik als het gaat om de vraag of verder onderzoek nodig is. Maar als dat kan leiden tot geruststelling van mensen is het zinvol. Laat de commissie van de Gezondheidsraad zich erover beraden. Het ligt in mijn ogen op hun weg om eventueel aan te dringen op verder onderzoek.”

Wat is de eerste reactie van Coebergh na het lezen van de rapporten? Verbaasd of ongerust? „Nee, niet verbaasd, want zo’n uitslag spoort met de lichtgestoorde risicoverwachting van mensen. Maar zo’n reactie zou ik mogelijk ook hebben als zo’n mast dichtbij mijn achtertuin stond. Ik vind het allemaal zeer menselijk.”

Opmerkelijk

Arts-bioloog drs. E. Valstar, behandelaar van kankerpatiënten, bestuurslid van de Stichting Nationaal Fonds tegen Kanker en goed thuis in de kankerstatistiek, is eveneens voorzichtig. „In de Duitse studie is er gedurende de eerste vijf jaar geen verschil, in de tweede vijf jaar wel. Over de hele periode bezien -en dat is het meest objectief- is het verschil in kankerincidentie tussen bewoners dichtbij en verderaf nog net significant. In de Israëlische studie is het verschil groter. Het gaat in beide studies echter om kleine aantallen.”

In de epidemiologie bestaat volgens Valstar altijd het probleem dat er sprake kan zijn van onbekende storende factoren. „Iemand die rookt heeft bijvoorbeeld meer kans op longkanker. Als hij ook minder groente en fruit eet dan een ander, is een deel van de oorzaak ook daarop terug te voeren en niet alleen op roken. Iemand die in de buurt van een zendmast woont, heeft misschien sneller de neiging naar een dokter te stappen als hij wat voelt, waardoor kanker eerder wordt ontdekt.”

De twee studies vormen voor Valstar wel reden voor verder onderzoek. „De resultaten van beide studies zijn opmerkelijk en wijzen dezelfde kant op. Dat kun je niet zonder meer negeren.”